Skip Navigation
The Endowment for Human Development
The Endowment for Human Development
Improving lifelong health one pregnancy at a time.
Donate Now Get Free Videos

Multilingual Illustrated DVD [Tutorial]

The Biology of Prenatal Development




بایۆلۆجی گه‌شه‌کردنی به‌ر له‌دایكبوون

.كوردی [Sorani]


National Geographic Society This program is distributed in the U.S. and Canada by National Geographic and EHD. [learn more]

Choose Language:
Download English PDF  Download Spanish PDF  Download French PDF  What is PDF?
 

The Fetal Period (8 Weeks through Birth)

Chapter 37   9 Weeks: Swallows, Sighs, and Stretches

‏ده‌می کۆرپه‌له‌که‌ به‌رده‌وام ده‌بێت تا له‌دایکبوون.

‏له‌ 9 هه‌فته‌دا، مژینی په‌نجه‌گه‌وره‌ ده‌ستپێ ده‌كات ‏و کۆرپه‌ڵه‌ ده‌توانێ شله‌ ئه‌مینۆتیه‌کان بمژێ.

‏کۆرپه‌ڵه ده‌توانێ ته‌نێك به‌ده‌ست بگرێ، ‏سه‌ر بۆ پێش و پاشه‌وه‌ ده‌جووڵێ، ‏کردنه‌وه ‌و داخستنی شه‌ویلگه‌، جووڵه‌ی زمان، هه‌ناسه‌ هه‌ڵکێشان، و خۆكێشانه‌وه‌.

‏ده‌ماری هه‌سته‌كان له ده‌موچاو و له‌پی ده‌سته‌کان بڵاوده‌بنه‌وه، ‏بنی پێکان ده‌توانن هه‌ست به‌ سووكه‌ ده‌ستلێدانێك بکه‌ن

‏"له‌ كاردانه‌وه‌ی سووكه‌ ده‌ستلێدانێکی بنی پێ،" ‏کۆرپه‌ڵه‌ كه‌مه‌ر و ئه‌ژنۆ ده‌چه‌مێنێته‌وه و ره‌نگه‌ په‌نجه‌قاچی لۆل بکات.

‏پێڵوه‌کان ئێستا به‌ته‌واوی داخراون.

‏له‌ قوڕگدا، به‌سته‌ری ده‌نگ ده‌رده‌كه‌ون ‏كه‌ نیشانه‌ی ده‌ستپێكی داوه‌كانی ده‌نگه‌.

‏له کۆرپه‌ڵه‌ی مێینه‌دا، منداڵان ده‌ناسرێته‌وه‌ ‏و خانه‌ به‌رهه‌مهێنه‌ره‌‌ پێنه‌گه‌یووه‌کان كه‌ پێیان ده‌گووترێ هێلكه‌ به‌رهه‌مهێن - ئۆگۆنی ‏له‌ منداڵداندا زۆر ده‌بن.

‏ئه‌ندامانی‌ زاوزێی ده‌ره‌وه‌ ورده‌ورده‌ ده‌ناسرێنه‌وه‌ ‏نێرنیه‌ن یان مێینه‌.

Chapter 38   10 Weeks: Rolls Eyes and Yawns, Fingernails & Fingerprints

‏گه‌شه‌سه‌ندنی دیار له‌نێوان 9 و 10 هه‌فته‌دا ‏کێشی له‌ش 75% زێد ده‌كات.

‏له 10 هه‌فته‌دا، جۆشی پێڵوی چاوی سه‌ره‌وه ‏ده‌بێته‌ هۆی خلبوونه‌وه‌ی به‌‌ره‌وخواره‌وه‌ی چاو.

‏کۆرپه باوێشک ده‌دات و زۆرجار ده‌می ده‌کاته‌وه‌ و دای ده‌خات.

‏زۆربه‌ی کۆرپه‌كان په‌نجه‌گه‌وره‌ی ده‌سته‌راستیان ده‌مژن.

‏به‌شه‌كانی ریخۆڵه‌ له‌ ناوکه‌-په‌تکه‌وه‌. ‏ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ بۆشایی هه‌ناو.

‏هه‌ستكردن له‌ زۆربه‌ی ئێسکه‌کاندا ده‌ستی پێكردووه‌.

‏نینۆکه‌کانی قاچ و گه‌شه‌ده‌كه‌ن.

‏په‌نجه‌مۆری بێهاوتا 10 هه‌فته دوای پیتاندن ده‌رده‌که‌وێ. ‏ئه‌م نه‌خشانه‌ ده‌كرێ بۆ ناسینه‌وه‌‌ به‌کار به‌هێنرێ له سه‌رتاسه‌ری ژیاندا.

Chapter 39   11 Weeks: Absorbs Glucose and Water

‏له 11 هه‌فته‌دا ‏لووت و لێوه‌کان به‌ته‌واوی پێكدێن. ‏هاوكات كه‌ هه‌موو به‌شه‌کانی تری له‌ش پێكدێن. ‏رووخساریان له‌گه‌ڵ هه‌موو قۆناغێکدا ‏له ماوه‌ی ژیانی مرۆدا ده‌گۆڕێ.

‏ریخۆڵه‌ ده‌ست به‌ مژینی گلوکۆز و ئاو ده‌کات ‏له‌لایه‌ن کۆرپه‌ڵه‌وه‌ هه‌ڵده‌مژرێ.

‏هه‌ر چه‌نده‌ سێكس دیاری کراوه ‏له‌ پیتاندا، ‏ئه‌ندامی زاوزێی ده‌ره‌کی ئێستا ده‌توانرێ ‏بناسرێته‌وه‌ ‏وه‌ک نێر یان مێ.

Chapter 40   3 to 4 Months (12 to 16 Weeks): Taste Buds, Jaw Motion, Rooting Reflex, Quickening

‏له نێوان 11 و 12 هه‌فته دا ‏له 60% کێشی کۆرپه‌ڵه‌ زیاد ده‌کات

‏12 هه‌فته نیشانده‌ری کۆتایی یه‌که‌مین سێیه‌م قۆناغه‌، ‏یان ترایمێسته‌ر، له دووگیانی

‏گۆپكه‌‌ ئاشکراکانی تام ئێستا ناوه‌وه‌ی ده‌میان داپۆشیوه.
‏تا له‌دایکبوون، گۆپكه‌كانی تام ‏ته‌نیا له‌سه‌ر زمان و مه‌ڵاشوو ده‌مێننه‌وه.

‏له‌سه‌ره‌تای 12 هه‌فته‌دا جووڵه‌ له‌ رێخۆڵه‌دا ده‌ستپێ ده‌کات ‏و به‌رده‌وام ده‌بێ نزیک به‌ 6 هه‌فته.

‏یه‌که‌م ماده‌ که له كۆڵۆنی کۆرپه‌ڵه‌ و كۆڵۆنی نوێ زاده‌وه‌ ده‌رێژرێ ‏پێی ده‌گووترێ مۆكۆنیه‌م. ‏پێکهاتووه ‏له ئه‌نزیمه‌کانی هه‌رسكردن، ‏پرۆتین و خانه‌ی مردوو ‏كه‌ له‌لایه‌ن به‌شه‌كانی هه‌رسكردنه‌وه‌ به‌رهه‌م دێنرێ.

‏له نزیک 12 هه‌فته‌دا په‌له‌كانی سه‌ره‌وه درێژده‌بن ‏گه‌یشتووه‌ته‌ رێژه‌ی گونجاویان قه‌باره‌ی له‌ش. ‏په‌له‌كانی خواره‌وه‌ زۆرتر ده‌خایه‌نن ‏بۆ وه‌رگرتنی دواین رێژه‌ی خۆیان.

‏ته‌نیا پشت و ته‌پڵی سه‌ر نه‌بێ، ‏له‌شی کۆرپه‌ڵه‌که ئێستا هه‌ڵوێست له‌ سووكه‌ ده‌ستلێدانێك وه‌ده‌گرێ.

‏گه‌شه‌كردنی جودابوونه‌‌وه‌ی سێكس ‏بۆ یه‌که‌م جار ده‌رده‌که‌وێ. ‏بۆ نموونه،‌ کۆرپه‌ی مێینه‌ شه‌ویلگه‌كانی ‏زیاتر له‌ نێر ده‌بزوێنێ.

‏به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ی هه‌ڵوێستگرتنی كشانه‌وه‌ كه‌ پێشتر ده‌بینرا، ‏ئێستا جوشدانی نزیک ده‌م دیاره‌ ‏لاكردنه‌وه‌ له‌ بووژێنه‌ره‌وه‌یه‌ك‌ و کردنه‌وه‌یه‌کی ده‌م ‏ئه‌م كاردانه‌وه‌یه‌ پێی ده‌گووترێ "کاردانه‌وه‌ی بنه‌ڕه‌تی" ‏و به‌رده‌وام ده‌بێ تا دوای له‌دایکبوون، ‏یارمه‌تی ساوا ده‌دات له‌ دۆزینه‌وه‌ی گۆی مه‌مکی دایکی ‏له ماوه‌ی شیردانی خۆرسكدا.

‏ده‌موچاو به‌رده‌وام ده‌بێ له‌ كامڵبووندا ‏كه‌ چه‌وری ده‌ست ده‌کات به‌ پڕکردنه‌وه‌ی کوڵمه‌کان ‏و ددان ده‌ست ده‌کات به‌ گه‌شه‌کردن.

‏له 15 هه‌فته‌دا، موولووله‌كانی خوێن سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن ‏و له مۆخی ئێسکدا زۆرده‌بن. ‏زۆربه‌ی خانه‌كانی خوێن پێكدێن.

‏هه‌رچه‌نده‌ جووڵه‌ ده‌ستپێ ده‌کات له ئاوڵه‌مه‌ی 6 هه‌فته‌دا ‏ژنی دووگیان بۆ یه‌که‌م جار هه‌ست به جووڵه‌ی کۆرپه‌ڵه‌ ‏له نێوان 14 و 18 هه‌فته‌دا ده‌کات. ‏لای خۆمان، ئه‌م كاره‌ پێی ده‌گووترێ شه‌قهاویشتن.

Chapter 41   4 to 5 Months (16 to 20 Weeks): Stress Response, Vernix Caseosa, Circadian Rhythms

‏له 16 هه‌فته‌دا، پڕۆسیجه‌ری ده‌رزی لێدان ‏له‌ سکی کۆرپه‌که ‏هۆرمۆنێک ده‌رده‌دات ‏كاردانه‌وه‌ی گووشار ‏رشتنی نۆرادرێنه‌ڵاین، ‏یان نۆرێپاینفراین بۆ ناو جۆگه‌كانی خوێن. ‏منداڵی تازه‌ له‌دایكبوو یان مرۆی گه‌وره كاردانه‌وه‌یان لێكده‌چێ ‏له‌ هه‌مبه‌ر پرۆسیجه‌ره‌ ترسێنه‌ره‌كان.

‏له سیستمی هه‌ناسه‌داندا، ‏بۆری سییه‌كان ئێستا نزیكن له‌ ته‌واوبوونه‌وه‌.

‏مادده‌یه‌كی سپی پارێزه‌ر، ‏که پێی ده‌گووترێ ڤێرنێكس كاسیۆسا، ‏ئێستا کۆرپه‌ ده‌ده‌پۆشێ. ‏ڤێرنێكس پێست ده‌پارێزێ ‏له هۆكاری خورێنه‌ری ‏شله‌ی ئه‌مینۆتیك

‏له 19 هه‌فته‌وه جووڵه‌ی کۆرپه‌ڵه، چالاکی هه‌ناسه‌دان ‏و رێژه‌ی لێدانی دڵ ده‌ست ده‌کات به سووڕی رۆژانه ‏که پێی ده‌گووترێ سێركه‌دیان ریتمس.

Chapter 42   5 to 6 Months (20 to 24 Weeks): Responds to Sound; Hair and Skin; Age of Viability

‏له 20 هه‌فته‌دا كۆكیلا ‏که ئۆرگانی بیستنه ‏گه‌یشتۆته‌ قه‌باره‌‌ی کامڵی خۆی ‏له ناو ته‌واو پێگه‌یشتووی ‏گوێی ناوه‌وه. ‏له‌مه‌ودوا، ‏کۆرپه‌ڵه‌ هه‌ڵوێست له‌ ‏مه‌ودایه‌ك ده‌نگ وه‌رده‌گرێ.

‏موو ده‌ست ده‌کات به گه‌شه‌کردن له‌سه‌ر پێستی سه‌ر

‏هه‌موو چینه‌کانی پێست و پێکهاته‌کانی دابینن، ‏که ئه‌مه‌ش گلانده‌کان و سه‌لكی مووه‌كان ده‌گرێته‌ خۆی.

‏له 21 بۆ 22 هه‌فته دوای پیتاندن، ‏سیه‌کان که‌مێک به‌توانا ده‌بن بۆ هه‌ناسه‌دان. ‏ئه‌مه قۆناغی گه‌شه‌کردن ره‌چاو ده‌کات ‏له‌به‌رئه‌وه‌ی ژیان له ده‌ره‌وه‌ی منداڵدان ‏شیاو ده‌بێ بۆ هه‌ندێک کۆرپهڵه‌. ‏به‌ده‌ستهێنانی یه‌ك له‌دوای یه‌کی پێشكه‌وتنی پزیشكی ‏به‌رده‌وامبوونی ژیان ده‌سته‌به‌ر ده‌كات ‏بۆ ساوا پێشوه‌خته‌کان.

Chapter 43   6 to 7 Months (24 to 28 Weeks): Blink-Startle; Pupils Respond to Light; Smell and Taste

‏له 24 هه‌فته‌دا، پێڵوه‌کان ده‌كرێنه‌وه‌ ‏و کۆرپه‌ڵه‌ چاوه‌كانی له‌ناكاو ده‌ترووكێنێ. ‏ئه‌مه‌ کاردانه‌وه‌یه‌ بۆ ده‌نگێکی به‌رزی له‌ناکاو ‏كه‌ ئاسایی زووتر گه‌شه ده‌کات له کۆرپه‌ڵه‌ی مێینه‌دا.

‏زوربه‌ی لێکۆڵه‌ره‌وان ده‌ریان خستووه كه‌ ده‌نگی به‌رز ‏ره‌نگه‌ كاریگه‌ری به‌د بێ له‌سه‌ر ته‌ندرووستی کۆرپه‌ڵه‌. ‏ئه‌نجامه‌ ده‌موده‌ستیه‌كان ‏زیادبوونی رێژه‌ی لێدانی دڵ ده‌گرێته‌ خۆی ‏له‌ڕاده‌به‌ده‌ری هه‌ڵاوسانی کۆرپه‌له، و گۆڕانکاری چاوه‌نواڕ نه‌کراو له‌ هه‌ڵسوکه‌وتدا. ‏یه‌كێك له‌ ئاكامه‌ درێژخایه‌نه‌كانی له‌ده‌ستچوونی بیستن ده‌بێ.

‏رێژه‌ی هه‌ناسه‌دانی کۆرپه‌ڵه ده‌كرێ هێنده‌ زیاد بكات ‏بگاته‌ 44 خوولی هه‌ناسه‌وه‌رگرتن و دانه‌وه‌ له‌ خووله‌كێكدا.

‏له قۆناغی سێیه‌می دووگیانیدا، ‏گه‌شه‌ی خێرایی مێشك زێد له 50%ی ووزه‌ی ‏به‌كارهێنراو له‌لایه‌ن کۆرپه‌ڵه‌وه‌ به‌كاردێنێ. ‏کێشی مێشك له‌ 400- 500% زێدده‌کات.

‏له 26 هه‌فته‌دا، چاوه‌کان فرمێسک ده‌ڕێژن.

‏هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای 27 هه‌فته‌دا، گلێنه‌کان هه‌ڵوێست له‌ رووناكی وه‌رده‌گرن. ‏ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ بڕی ئه‌و رووناکیه‌ ڕێک ده‌خات ‏كه‌ ده‌گاته‌ تۆڕی چاو له‌ سه‌رتاسه‌ری ژیاندا.

‏هه‌موو پێکهاته‌كان پێویستیان ‏به‌ فه‌نكشنی بۆنکردن ئاماده‌ن. ‏توێژینه‌وه‌ له‌سه‌ر منداڵی پێشوه‌خت ‏توانای ناسینه‌وه‌ی بۆنی ناخۆش ئاشکرا ده‌کات ‏هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای 26 هه‌فته‌دا دوای پیتاندن.

‏به‌ دانانی ماده‌یه‌کی شیرین له ئه‌مینۆتیكدا ‏رێژه‌ی هه‌ڵئاوسانی کۆرپه‌له زێدده‌كات. ‏به پێچه‌وانه‌وه، که‌مبوونه‌وه‌ی هه‌ڵئاوسانی کۆرپه‌له ‏به دوای رشتنی ماده‌یه‌کی تاڵدا دێ. ‏گۆڕانی گوزارشی ده‌مووچاوشی به‌دوایدا دێ.

‏به‌دوای زنجیره‌یه‌ك جووڵه‌ی هه‌نگاو - ئاسا ‏كه‌ له‌ رۆیشتن ده‌چێ، كۆرپه‌ڵه‌ خۆی ده‌نووشتێنێته‌وه‌.

‏کۆرپه‌ڵه‌ زۆر چرچ ده‌رنا‌که‌وێ ‏چونكه‌ چه‌وری له‌ ژێر پێستدا كۆده‌بێته‌وه‌. ‏چه‌وری رۆڵێکی بنه‌ڕه‌تی ده‌بینێ له‌ پاراستنی پله‌ی گه‌رمی له‌ش ‏و ووزه کۆده‌کاته‌وه دوای له‌دایکبوون

Chapter 44   7 to 8 Months (28 to 32 Weeks): Sound Discrimination, Behavioral States

‏له 28 هه‌فته‌دا کۆرپه‌ڵه‌ ده‌توانێ جیاوازی له‌نێوان ‏به‌رزی و نزمی ده‌نگدا بكات.

‏له 3 هه‌فته‌دا، جووڵه‌ی هه‌ناسه‌دان باوتر ده‌بێ ‏له کۆرپه‌یه‌ڵه‌ی ئاساییدا، 30 بۆ 40%ی كاته‌كاندا رووده‌دات.

‏له ماوه‌ی 4 مانگی کۆتایی دووگیانیدا، ‏کۆرپه‌ڵه‌ چالاکیه‌ رێكخراوه‌كانی به‌رجه‌سته‌ ده‌كات ‏كه‌ یه‌كخراوه‌ له‌گه‌ڵ كاته‌كانی پشووداندا. ‏ئه‌م هه‌ڵسوکه‌وتانه‌ ‏ئاوێنه‌ی زێدبوونی ئاڵۆزبوونن ‏له نێوه‌ندی سیستمی هه‌ستكردندا.

Chapter 45   8 to 9 Months (32 to 36 Weeks): Alveoli Formation, Firm Grasp, Taste Preferences

‏نزیك له‌ 32 هه‌فته‌ ‏سیكڵدانۆچكه‌كانی سی ‏or air "pocket" cells, یان خانه‌كانی "تووره‌که‌کانی" هه‌وا ‏له سیه‌کاندا ده‌ست به گه‌شه‌کردن ده‌كه‌ن ‏و به‌رداوام ده‌بن له دروستبووندا تا 8 ساڵ دوای له‌دایکبوون.

‏له 35 هه‌فته‌دا، کۆرپه‌ڵه‌ ده‌ستگرگیریه‌كی قایمی هه‌یه‌.

‏كۆرپه‌ڵه چه‌ندین جۆر ماده‌ی پێدا ده‌ڕژێ ‏كه‌ له‌وه‌ده‌چێ کاریگه‌ر بێ له‌سه‌ر دڵخوازه‌كانی دوای له‌دایکبوون. ‏بۆ نموونه، ئه‌و كۆرپه‌ڵانه‌ی که دایکه‌کانیان رازیانه‌ به‌كاردێنن، ‏ماده‌یه‌که‌ تام ده‌دات به‌ رووه‌كی بنه‌به‌له‌ك، ‏وه‌ك په‌سه‌ندکردنی رازیانه‌ دوای له‌دیكبوون له‌ كۆرپه‌ڵه‌كه‌دا ده‌رده‌كه‌وێ. ‏ساوای تازه‌ له‌دایكبوو‌ به‌بێ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی رازیانه‌ پێش له‌دایكبوون، حه‌زی لێ نابێ.

Chapter 46   9 Months to Birth (36 Weeks through Birth)

‏کۆرپه‌له‌ ژانگرتنی دایك ده‌هرووژێنێ ‏به رژاندنی بڕێکی زۆر له هۆرمۆنێک كه‌ ناسراوه‌ به‌ ئیسترۆجین. ‏به‌و شێوه‌یه‌ له‌ قۆناغی كۆرپه‌ڵه‌یه‌وه‌ ده‌گوزرێته‌وه‌ بۆ ساوای تازه‌ له‌دایکبوو.

‏له‌دایکبوون به‌هۆی گرژبوونی به‌هێزی منداڵدانه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێ. ‏ئه‌نجامی له‌دایكبوونی منداڵ ده‌بێ.

‏له پیتاندنه‌وه تا له‌دایکبوون و پاشانیش، ‏گه‌شه‌كردنی مرۆ داینه‌میك، به‌رده‌وام و ئاڵۆزه. ‏دۆزینه‌وه‌ نوێیه‌‌کان ده‌رباره‌ی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ سه‌رنجڕاکێشه‌ ‏به‌رده‌وام كاریگه‌ری به‌هێز له‌سه‌ر گه‌شه‌كردنی كۆرپه‌ڵه‌ نیشانده‌دات ‏له ته‌مه‌نێكی درێژی درووستدا.

‏كه‌ تێگه‌یشتنمان بۆ گه‌شه سه‌ره‌تاییه‌کانی مرۆ به‌ره‌و پێشه‌وه‌ ده‌چێ، ‏هه‌روه‌ك توانامان بۆ به‌هێزكردنی ته‌ندرووستی - ‏پێش و پاش له‌دایکبوون.


Add a Comment

Your Name: Log In 3rd-party login: Facebook     Google     Yahoo

Comment: